Joana M. Perelló – Activista da OT EPMallorca e voceira da Xunta Directiva

Sempre me considerei unha persoa activa, comprometida e vinculada dunha maneira ou doutra co mundo do voluntariado coa idea, moi persoal claro está, de facer as cousas pensando non só en min mesma, senón nos demais e no mundo en que vivimos. E neste compromiso sempre tendín a inclinarme polos máis novos e polos máis vulnerables, tanto dende o meu activismo como dende a miña profesión.

No meu caso, ser voluntaria e activista manifestouse como unha opción de vida mesmo antes de que eu mesma fora realmente consciente diso. Tomando as palabras de J.Mújica, «abrazarme á vida, abrazarme a unha causa», forma parte do meu «mantra» persoal, que me reafirma día a día no meu convencemento e no meu xeito de facer e estar neste mundo. Porque se non é así… que facemos aquí?

Entendo que vivir, máis alá de cubrir as miñas necesidades básicas, implica cuestionarme a miña maneira de estar aquí, en perxuízo doutras persoas e territorios, ser crítica co que pasa ao mei redor, identificar e sinalar as causas e os responsables que provocan as inxustizas e denuncialo. É aprender dos pobos orixinarios a súa extraordinaria capacidade de vivir en harmonía coa Nai Terra respectándoa, coidándoa e buscando o ben común, é construír dende o colectivo para xerar redes de apoio mutuo… e é intentar buscar, por riba de todo, a coherencia persoal para levar un estilo de vida o máis acorde posible cunhas opcións de consumo éticas e responsables, tropezando de vez en cando con contradicións que hai que aceptar e superar para seguir avanzando.

E foi neste deambular cando nos atopamos, alá polo ano 2000 en Mallorca, un grupo de mozas que viñamos de camiños distintos, pero que partillabamos as mesmas inquietudes de querer vivir, de maneira comprometida, por un mundo máis xusto e que tiñamos un nexo en común, unha persoa que nos uniu e que foi un grande mestre para todos nós: José Manuel. Él, recén chegado de Brasil despois de moitos anos convivindo cos máis desfavorecidos e acompañando movementos como o MST, co seu carisma e entusiasmo e co seu gran espírito crítico, confrontábanos coa realidade, facendo que nos cuestionáramos sempre sobre as cousas para non quedar como uns meros observadores, e falábanos daquelas persoas que alá formaban parte da «tribo de homes e mulleres que dende o cotián, traballan para humanizar a vida e para coidala, protexela, defendela e promovela onde sexa máis necesario…», persoas que fan parte da comunidade de Pere Casaldàliga.

Nós queríamos buscar a nosa propia tribo aquí e atopámola en Entrepobles. A carta de presentación foi Mª Gabriela Serra, quen daquela era a coordinadora da organización, e que nos transmitiu, coa súa empuxada e enerxía, a mensaxe de compromiso que se agochaba detrás desta asociación. Convenceunos esta maneira de entender a solidariedade internacional, dende a cooperación entendida como estratexia de traballo e de apoio mutuo entre persoas, organizacións e movementos sociais, cunha responsabilidade social e de restitución, acompañando e partillando as loitas, puntos claves para a verdadeira transformación social. E ademais, co valor engadido que dende cada un dos territorios cada OT tiña autonomía propia para canalizar a participación e a acción da maneira que considerara oportuna, partindo do activismo voluntario de cada unha das persoas asociadas que, ao fin e ao cabo, son as que dan coherencia e independencia á organización. Así pois, pareceunos o espazo idóneo para continuar camiñando xuntos e no 2001 constituímonos como organización territorial de EP en Mallorca.

Na nosa primeira etapa priorizamos constituírnos formalmente, cohesionarnos como grupo e, sobre todo, formarnos, sempre respectando o ritmo e a implicación que cada quen podía aportar. Ao mesmo tempo, tiñamos ganas de coñecer dende máis adentro as entrañas de EP: como traballabamos ao outro lado, con quen, como nos vían… E así, no verán do 2003, tivemos a oportunidade de viaxar a Cuba a coñecer de perto algúns dos proxectos que acompañábamos en rela ción a educación, agricultura e sanidade. Foi unha experiencia moi enriquecedora, tanto como grupo como polo que supuxo comprobar de primeira man como EP entendía a solidariedade e a cooperación, promovendo modelos de desenvolvemento que partían das necesidades e capacidades locais, sempre acompañando dende a horizontalidade e co apoio mutuo. Progresivamente adentrámonos máis na organización, participando das asambleas anuais, coñecendo a compañeiros e compañeiras doutros territorios, preguntándolles que facían, como se organizaban…,empezando a establecer lazos de amizade e complicidade.

Tamén o feito de presentar proxectos de cooperación ás nosas administracións públicas, foi un xeito de ir coñecendo as nosas contrapartes en Guatemala, Nicaragua, Ecuador, Brasil, Perú…, facendo o seguimento e asumindo un papel activo. E nestes últimos anos, formar parte das comisións de traballo do noso plan estratéxico, participar dos encontros anuais coas diferentes OTs e das escolas de verán,…, completan este camiño. Camiño que foi sacudido de xeito repentino en 2006 coa perda do noso compañeiro e amigo José Manuel. O grupo resentiuse moito, pero tiñamos claro que debíamos continuar co legado que él nos deixaba e que ata o último día nos animou a seguir.

E así chegamos a onde estamos agora, onde temos un papel máis activo formando parte da xunta directiva, espazo no que verdadeiramente te decatas do que, como e por que da nosa organización. Participar das xuntas é toda unha escola de aprendizaxe, onde se mesturan as xeracións, se aportan experiencias vividas e novas ideas e, combinando todo, acontece un traballo en equipo e compartido cos voluntarios máis activos dos diferentes territorios, os cooperantes e o equipo da oficina técnica.

Persoalmente, despois de ter vivido experiencias como a de Cuba, a de Brasil, coñecendo as xentes dos campamentos e asentamentos do MST na zona da periferia de Sao Paulo, o voluntariado de un ano en Perú acompañando a comunidades afectadas polas actividades extractives, defendendo o seu dereito a decidir sobre os seus territorios como pobos orixinarios e o empuxe destas mulleres, batallando en primeira fila para loitar polos seus dereitos e, máis recentemente, a vivencia de ter participado na Caravana Abrendo Fronteiras a Melilla, para denunciar a vulneración dos DDHH das persoas en movemento en Europa,…, reafírmanme no mantemento de que a loita e a defensa dos dereitos humanos e sociais non a podemos facer soas, senón dende unha ollada global e a acción local.

Por iso, dende EP entendemos que para a verdadeira sensibilización e para incidir social e politicamente, para transformar as causas que xeran as inxustizas, hai que traballar dende redes locais, nacionais e internacionais. E, concretamente en Mallorca, isto témolo feito sempre vinculadas con outros colectivos do noso territorio, cos que partillamos obxectivos comúns, como por exemplo no Foro Social de Mallorca e a Asamblea de Movementos Sociais, na Plataforma contra os Tratados de Comercio e Investimento, coa Rede pola Soberanía Enerxética, con MBM para parar as prospecións no noso Mediterráneo… Ao mesmo tempo damos apoio colaborando en campañas relacionadas coa defensa do territorio fronte ao turismo, entendido xa como outra «actividade extractiva» deste mundo occidental.

E chegadas aquí, no 30 aniversario de EP, case dezasete anos despois de térmonos constituído en Mallorca, o grupo mantense e seguimos, coidando unhas ás outras, mantendo a firmeza do compromiso de seguir traballando para transformar e denunciar este capitalismo depredador, resistindo e impulsando un mundo en condicións de xustiza para todas. Temos claro que EP é o lugar, é o espazo dende onde podemos levantar a voz e visibilizar todas estas causas e loitas… É onde queremos estar e seguir estando durante moitos anos máis…

Gabriela Serra en Guatemala, 1992

Tres décadas xa, dende que un puñado de xentes solidarias, agrupadas na Coordinadora de Solidariedade con Centroamérica, decidíramos introducirnos oficialmente no ámbito «da cooperación ao desenvolvemento». E digo, con premeditación, «introducirnos oficialmente» porque moito antes de que as ONGDs irromperan no escenario da sociedade civil organizada, en tanto que as  entidades especializadas na cooperación ao desenvolvemento xa, un sinfín de comités de solidariedade,
viñan acompañando xentes e pobos do chamado Sur: valentes grupos de xentes alzadas, con iniciativa, que xa andaban protestando e reclamando o seu dereito a unha vida digna, pero sobre todo xentes e pobos empeñados na consecución doutros dereitos máis complexos, máis transcendentais: o dereito á liberdade, á xustiza, á soberanía….

E de aí que no noso breve, pero preciso e conciso, documento fundacional dixeramos: A necesidade da solidariedade e a cooperación internacional vai máis alá de ser un xesto xeneroso e altruista pola nosa parte: ten de ser e é unha obriga. A ética solidaria convértese nunha forma de situarnos ante o mundo con estrita xustiza, de reivindicar que todos os dereitos que pensamos que son bos para nós tamén o son para os demais, e a cooperación é un xeito de retornar ao Sur todo aquilo que previamente se lles roubou ou negou e, ademais, acompañalos no seu camiño cara a independencia e a mellora de vida. E iso depende en boa parte, non so da capacidade de actuar a través das nosas organizacións, senón tamén da capacidade de incidir que teñamos, de presionar efectivamente ás instancias gubernamentais para que establezan relacións políticas e acordos económicos na liña de romper o inxusto sistema de intercambios desiguais. Eran os tempos nos que falabamos de Sur e Norte. Pouco tempo, anos despois descubriríamos  que non hai norte sen sur e que cada sur ten o seu norte…., que non hai pobos pobres senón empobrecidos, que non hai pobos ricos senón enriquecidos.

Por iso e, pese ao que se podería crer, os nosos inicios foron non só fáciles e alentadores, senón ademais cheos de certezas que nos conducían sinxelamente a acompañar o camiño cara a liberdade que eses  pobos perseguían. A nosa orixe, a Coordinadora dos Comités de Solidariedade con Centroamérica,
marcou unha opción e un estilo de cooperar. Unha opción baseada nun forte compromiso  internacionalista e nunha nidia opción antiimperialista. Tamén marcou a evidente vocación  centroamericana de Entrepobos que centrou os seus esforzos en Nicaragua, O Salvador e Guatemala.

Propuxémonos dar voz a quen, tendo aportacións que facer, tiña limitados os seus espazos de divulgación. Intentamos non caer na ignorancia de crer que so dende o «Norte» se elaboraba pensamento e se aportaban alternativas. Porque fomos constatando que os que máis padecen a exclusión integral contan con capacidade e conseguen atopar o tempo para as súas propias reflexións. Por sorte, esas xentes no andan dependendo das explicacións, argumentos, análises e propostas políticas elaboradas por xentes do, cínicamente, chamado mundo desenvolvido. E aprendemos delas, aprendemos con elas e tocounos aprender tamén por elas.

Aprendemos que as revolucións populares nin sempre son vitoriosas, nin cando o son sempre acadan manter a vitoria. Nicaragua e o sandinismo oficial partiunos a alma … Como descubrimos que hai acordos de paz que perpetúan a guerra entre empobrecidos e enriquecidos. O Salvador e Guatemala puxeron sobre a mesa a tremenda imposibilidade de gañarle o pulso ao imperio, pero tamén  evidenciaron o cinismo que envolve o concepto paz e o concepto acordos. Non houbo Acordos de Paz, so un desarme unilateral –as forzas armadas populares– e a imposición dunha democradura auspiciada polos poderes económicos locais e internacionais.

Impúñase a globalización neoliberal. En menos de cinco anos Centroamérica cambiou: o sandinismo absolutamente quebrado, O Salvador e Guatemala dolorosamente pacificados. Aí quedaron anos de loita, de esperanzas, de verdades como puños destruídas e de ilusións como ceos desplomadas…

Pero tamén constatamos, algo que debíamos saber só mirando o noso propio pasado: que a teimosía do desexo de liberdade e a busca en pro da xustiza é superior ao medo e a calquera batería de terrores. Que
os dereitos dos pobos ancestrais, os dereitos da terra e á terra, a preservación da nai terra, a igualdade de dereitos entre home e muller, a opción por outros modelos de desenvolvemento, o dereito ao mantemento da vida, á dignidade e ao futuro… seguen a convocar xentes, seguen a manter o alento para a loita, seguen a materializar a resistencia.

Ampliamos a nosa presenza en Centroamérica achegándonos á loita obstinada dos seus pobos indíxenas contra o imperio do poder extractivista, como en Perú, Ecuador, Guatemala…, pobos alzados contra os
macro proxectos enerxéticos en calquera das súas versión: agrícola, mineral, eléctrica,… destrutores do futuro das súas comunidades, das súas xentes, do seu futuro. Os «macro proxectos», fillos predilectos dos diversos e variados acordos comerciais de libre comercio entre os poderes neoliberais dos propios
países e os amos da economía mundial.

Y aí seguimos cooperando, é dicir, operando conxuntamente. Xa non só para desbancar opresións maquilladas de democracia, senón tamén para desenmascarar os novos axentes da anti-cooperación, os adalides do desenvolvemento. Para exercer aquela compañía á que nos abocaba a solidariedade facéndonos transitar do indubidable valor da «xenerosidade da axuda», ao rotundo término de «obrigatoriedade da restitución». Pero nin moito menos na simple obrigatoriedade da restitución económica –que tamén– senón na nosa complicidade para operar conxuntamente na abordaxe das
causas que provocan a pobreza, para cooperar na loita contra os instrumentos políticos e económicos dos que se serve o sistema para impoñela.

En 30 anos, certamente, cambiaron nomes, fusionáronse maldades, perfeccionáronse instrumentos de dominación… Pero tamén xurdiron novos e potentes suxeitos de transformación social acá e, sobre todo, alá: os pobos indíxenas, o campesiñado en pé, as xentes disconformes e…  as mulleres!!! Esas defensoras de todos os dereitos humanos habidos e por haber. Mulleres protagonistas e protagónicas, mulleres, mulleres, mulleres.

Van 30 anos, oxalá non houbese necesidade de seguir coa cooperación pobo a pobo. As evidencias sinalan que non estamos nesa tesitura. Así que seguiremos colaborando nesta, mentres que conformamos todas as xentes que perseguimos un mundo no que a igualdade, a fraternidad, a liberdade e … o feminismo, imperen por igual por todas partes. Nacemos para ser felices, di Pepe Múgica, orientémonos pois a construír a felicidade mundial.