Vivir Sen Medo, comunicación feminista para transformar imaxinarios en Perú
Cando lles preguntamos ás mulleres do norte de Lima e do interior de Cusco, cal era a principal barreira que atopaban nas súas vidas para enfrontar as situacións de violencia de xénero, a pesar de situarse en dous territorios tan dispares, o “medo” apareceu omnipresente nas respostas.
Medo a perder os fillos, medo a non ter un teito baixo o que vivir, medo a sufrir represalias, medo á violencia sexual, a ser xulgada polo contorno, a ser revitimizada polo sistema.
Séculos de represión e dominación patriarcal lograran atravesar os corpos das mulleres con medo, unha emoción reactiva que, aínda que nos axuda a protexernos ante situacións de perigo, tamén paraliza, inmobiliza, fainos pequenas, perdendo nese mar de sensacións abafantes a nosa capacidade para romper cadeas, para dar paso a vidas novas.
“Vivir Sen Medo, é o noso dereito”, díxonos un día de novembro de 2019, a comunicadora afroperuana Sofía Carrillo, reunida con nós na sala das conspiracións de Demus, alí onde cabo do equipo de Kallpa, buscabamos había semanas un lema para unha campaña xestada entre todas para previr as violencias machistas.
Lembro que unha das preguntas que máis me interpelou, de moitos dos diálogos que tecemos nese cuarto foi: “pero, como?, que lles ofrecemos ás mulleres para que poidan vivir sen medo?” O feminismo institucional peruano gastara anos facendo incidencia política para que o Estado se fixera cargo, anos de mobilizacións, proxectos de lei, diálogos políticos, para construír unha arquitectura institucional que puidera pór freo ás violencias e ás súas múltiples expresións.
Porén, décadas despois do inicio desta travesía, 135 feminicidios, 97 926 casos de violencia e 5 521 mulleres desaparecidas só en 2 020, axúdannos a dimensionar a gravidade desta lacra. As denuncias son ínfimas en relación á incidencia de casos, só 289 de cada 1000 mulleres agredidas fisicamente acudiron a algunha institución en busca de axuda (Endes, 2019). O dato non estraña Quen quere acudir a un sistema que revitimiza, descré e mesmo culpabiliza a propia vítima?
Vivir sen medo, tecendo redes? As respostas colectivas fronte as violencias non son estratexias novas, pero as accións dos feminismos semella non ser suficientes para chegar a aqueles distritos e comunidades onde a violencia sucede. Lamentablemente cada espazo baleiro é ocupado a unha velocidade vertixinosa por igrexas de todo tipo coas que disputamos o sentido de palabras tan importantes como vida, familia ou comunidade.
Pode ser o feminismo/ os feminismos unha resposta real para o día a día das mulleres peruanas? Ou deixaremos que o apoio comunitario chegue traspasado por novos mandatos de submisión, fundamentalismos, control dos nosos corpos? Centos de fregueses pasan día a día ás fileiras das igrexas evanxélicas. Á fin e ao cabo, son comunidades nas que as mulleres atopan apoio e sostén en lugares onde o tecido social foi profundamente danado pola lóxica do neoliberalismo e a cegueira estatal cara os problemas que atentan contra a vida mesma.
Vivamos sen medo, tecendo as nosas vidas
Tecendo redes soa ben, pero as mulleres de Acomayo, unha rexión na provincia de Cusco onde traballa Kallpa“non o entenden”, dime Eutropía Delgado, nin sequera ten unha tradución literal en quechua. Nós dicimos “Mana Manchakuspa Kawsasunchiq Kawsayninckikta awaspa”, “Vivamos sen medo, tecendo as nosas vidas”. Quedo marabillada coa potencia desta frase que transcende o sentido da proposta inicial, formulada nunha linguaxe afastada das cosmovisións andinas, máis próxima ás lóxicas do noso proxecto.
É marzo de 2020 e, ante a miña incredulidade inicial fronte ao paciente cero peruano, dun día para outro acabamos confinadas sen entender moi ben o que está a ocorrer no país. As ás de bolboreta voaron en Wuhan a centos de miles de kilómetros, desencadeando unha das crises sanitarias máis letais que enfrontou a especie humana.
Dende esta Lima pechada a cal e canto, máis alá do medo ao contaxio, quítanos o sono imaxinar os miles de mulleres que deben convivir cos seus agresores ao longo de catro ininterrompidos meses que duraría esta primeira fase de inmobilización social obrigatoria. Diante da imposibilidade de desprazarnos aos territorios e comunidades só nos queda difundir as canles de denuncia do Centro de Emerxencia Muller, sabendo que é insuficiente, sabendo que están colapsados, que moitas atoparán teléfonos comunicando, conversacións en chats sen resposta. A sensación de impotencia é tremenda. Vivir sen medo, entretecendo as nosas vidas, soa ao mellor dos mundos posibles, agora que nos sabemos illadas, confundidas, confinadas na familia nuclear radiactiva.
Pero as mulleres non paran e, ante a estupefacción e inoperancia do Estado -que a duras penas acada anunciar a entrega de bonos sociais que tardarán aínda meses en chegar aos petos das familias-, centos de mulleres organízanse en barrios para facer fronte á fame que asola o pobo. Facendo colectas, desbordan o confinamento doméstico para cociñar en común e alimentar a familias amoreadas en casas sobre as que ondean bandeiras brancas. As mulleres da Rede de Carabayllo son o motor neste distrito de Lima Norte, elas poñen o corpo e a forza de traballo para sacar esta inmensa tarefa adiante que son as cociñas comunitarias. Mentres as clases medias e altas miran aterradas visualizando en cada interacción unha posibilidade de contaxio, estas mulleres en barrios sacan de onde non hai para tecer solidariedade e apoio mutuo.
En novembro de 2020, 6 meses despois do inicio desta crise, decatámonos de que necesitamos ir un pouco máis alá, que temos boas ideas, pero as nosas posibilidades de facer ruído, de xerar impacto, son poucas. Falamos entre nós, predicando ás convencidas, pero o feminismo é “ideoloxía de xénero”, é “odio cara os homes disfrazado de igualdade”, é “resentimento e vinganza” en boca de “Con Mis Hijos No Te Metas” e estes perigosos movementos que emulan o “Hazte oír” español e que, coas súas caravanas, megáfonos e videos virais, fan dos nosos soños un cuco que ameaza a tranquilidade e paz das familias tradicionais.
Muller Montaña
“Vivir sen medo” é unha campaña que nace coa urxente necesidade de parar a violencia contra as mulleres no noso país, reza na páxina web, unha das canles que buscan dar a coñecer esta iniciativa para romper estereotipos e crenzas que sosteñen a violencia de xénero. Muller Montaña, unha canción que, da man de artistas peruanas, fai referencia ás montañas de Acomayo en Cuzco e aos cerros de Carabayllo en Lima, ao mundo andino, á migración, a esta idea que soñamos xerminar: que as mulleres xuntas podemos facer fronte a todo, que alí onde o Estado non chega as mulleres organizadas podemos parar e pór freo á violencia.
A voz de Susana Baca, cantante afroperuana, ex ministra de cultura e gañadora dun premio Gramy, retumba no meu cuarto e o meu corazón estremécese cando escoito as voces destas mulleres coreando: “Se toca a una, tócannos a todas porque espertamos, xa nunca máis soas.”
En febreiro de 2021, Muller Montaña trascende a nosa comunicación “oeneguera”, irrompe no ciberespacio en grupos de whatsapp, e reprodúcese á velocidade da luz en redes sociais. Rachamos todas as expectativas de impacto ás que estamos afeitas dende a nosa humilde plataforma de difusión. Pero máis alá diso, conmove ler comentarios que sinalan que Muller Montaña é un himno, que xa era hora de ver mulleres reais e non as versións edulcoradas que a publicidade vende, que se sinten identificados con eses rostros, con eses corpos que resoan e vibran coas mensaxes de hacer fronte ás violencias machistas.
Non hai dúbida de que a arte é un gran vehículo para cambiar imaxinarios, e os rostros destas potentísimas mulleres que dende Carabayllo e Cusco sosteñen a vida cada día, comen a pantalla. Renata Flores, cantante ayacuchana de 18 anos, que está revolucionando as bases da música en quechua, axudaranos posteriormente a facer unha versión nesta lingua orixinaria nun video de construción colectiva para o que recibimos ducias de colaboracións de mulleres, dende diferentes lugares de Perú e amigas do Estado español, coreando “son muller montaña soño o que quero, o que me dá a gana”.
Esta canción constitúe, sen dúbida, un hito neste camiño que emprendemos cabo de Demus e Kallpa, a Rede de mulleres organizadas de Carabayllo e a Rede Kuskaya de mulleres de Acomayo, pero feminizando a famosísima frase do poeta César Vallejo, “aínda queda moito por facer, irmás” e as caravanas e accións feministas xa chegan aos territorios para seguir dando vida a estes procesos que se constrúen pouco a pouco, en diálogo e dende abaixo.
Agustina Daguerre, Entrepueblos- Perú
Segue as accións de Vivir sen Medo en https://linktr.ee/VivirSinMiedo